CIVICUS’un ?al??mas?n? nas?l okumal?y?z?

Hakan Ataman

2025’in sivil toplum e?ilimlerini CIVICUS genel yay?n y?netmeni Andrew Firmin ve k?demli ara?t?rma uzman? Inés M. Pousadela'n?n yaz?s?ndan hareketle de?erlendirmeye devam ediyoruz. Sivil alandaki e?ilimleri de?erlendiren ?nes ve? Pousadela yaz?da g?? ve yerinden edilme ba?l???n? yedinci s?rada ele al?yor.

?nes ve? Pousadela yaz?s?nda iklim de?i?ikli?i ve bask? gibi fakt?rlerin g??ü tetikleyece?ini ve bu durumdan a??rl?kl? olarak finansman s?k?nt?s? ?eken Küresel Güney ülkelerinin etkilenece?ini belirtiyor. Daha zengin ülkelerde ise aktivistlerin daha büyük risklerle kar?? kar??ya kalmas?yla birlikte daha kat? g?? politikalar?n?n ve sivil topluma y?nelik bask?lar?n beklenece?i s?yleniyor.?

Günümüzde sava?lardan, bask?lardan, zulümden ve insani olmayan ya?ama ko?ullar?ndan ka?arak bat?n?n “?zgür” ve “refah” toplumlar?n?n kap?s?na dayanan hareket halindeki insanlar?n say?s? 100 milyondan fazla. BM Mülteciler Yüksek Komiserli?i (BMMYK) 2023 y?l?nda zulüm, ?at??ma, ?iddet, insan haklar? ihlalleri ve kamu düzenini ciddi ?ekilde bozan olaylar nedeniyle 117,3 milyon ki?inin zorla yerinden edildi?ini belirtti. Bu say?n?n 2024 y?l? i?in 120 milyonu a?aca?? tahmin ediliyordu ve ne yaz?k ki, BMMYK’nin tahminleri tuttu, hatta zorla yerinden edilenlerin say?s? 120 milyonu ge?ti. Bu rakam dünyan?n en kalabal?k 12. ülkesi olan Japonya nüfusuna e?it bir say?.?

Dünyadaki her 3 mülteciden 1’i Avrupa’da. Türkiye ise resmi verilere g?re 3,6 milyonluk mülteci ile dünyada en fazla mülteci bar?nd?ran ülke konumunda. Dünyadaki mültecilerin %73’ü 5 ülkeden geliyor: Afganistan, Suriye, Venezuela, Ukrayna ve Sudan. Daha ?nce bahsini yapt???m?z ve her ge?en gün iktidara yakla?an a??r? sa?c? popülist partilerin oy toplamak i?in izledikleri temel politikalar?n ortak noktas?n? ise g??men ve mülteci kar??tl???? olu?turuyor. G??men ve mülteci kar??t? politikalar?n nas?l y?netilmesi gerekti?i konusunda yo?un tart??malar yap?l?rken, ge?ti?imiz y?llarda g??men ve mülteci kar??t? politikalar do?rudan sivil toplum ?rgütleri üzerinde olumsuz ve damgalay?c? etkiler yaratt?.?

Türkiye a??s?ndan bak?ld???nda ise mültecilere ve g??menler bir sorun olarak g?rülmekle birlikte yap?lan tüm k??k?rt?c? s?ylemlere ra?men g??men ve mülteci kar??tl???n?n Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerindeki kadar yayg?n olmad??? g?rülüyor. En az?ndan Türkiye’de g??menlerin ve mültecilerin bir sorun olarak g?rülmesinin, 2024’te yap?lan iki ara?t?rmada ekonomi ve i?sizlik gibi sorunlar?n g?lgesinde kald???n? rahatl?kla s?yleyebiliriz.?

“Türkiye’nin en büyük sorunu nedir?” sorusuna kar??l?k Asal ara?t?rman?n yay?nlad??? sonu?larda ekonomi %60, adalet %9,5 ??karken ü?üncü olarak mülteciler %4,4’te kald?. Benzer bir durum Ipsos ara?t?rmas?n?n sonu?lar?nda da g?rüldü. Ekonomi %85 oran?nda birinci s?rada yer al?rken, bunu do?al afet, siyaset takip etti. G?? sorunu %4’lük bir oranla d?rdüncü s?rada yer ald?. Türkiye’deki mültecilerin ?o?unlu?unu olu?turan Suriyelilerin, Suriye’de ya?anan son geli?melerden sonra g?nüllü geri d?nü? i?in nas?l bir tav?r sergileyecekleri ise ?nümüzdeki bir y?l i?inde ?ekillenecek gibi g?rünüyor. Dolay?s?yla ?imdiden bir tahmin yürütmek zor g?rünüyor. Bununla birlikte ?nümüzdeki y?llarda Türkiye’de Suriyelilere y?nelik uygulanan “ge?ici koruma rejimi”nin daha fazla süremeyece?i ve BMMYK’nin ü? kal?c? ??zümü i?in harekete ge?ilmesi gerekti?i ?ok a??k g?rünüyor. S?z konusu ü? kal?c? ??züm (1) yerel entegrasyon, (2) yeniden yerle?tirme ya da ü?üncü bir ülkeye yerle?im (bu Türkiye i? hukukunda uluslararas? korumaya kar??l?k geliyor) ve (3) g?nüllü geri d?nü?. Her ü?ü de Türkiye’de g?? ve mülteci alan?nda ?al??an ST?’ler i?in yeni politikalar?n ve uygulamalar?n benimsenmesi anlam?na geliyor.?

CIVICUS genel yay?n y?netmeni Andrew Firmin ve k?demli ara?t?rma uzman? Inés M. Pousadela'n?n 2025’in sivil toplum e?ilimlerini de?erlendirdi?i yaz?s?na haklar ba?l???yla devam ediyoruz. Yaz?da “Haklara Kar?? Darbe” ba?l??? sekizinci e?ilim olarak yer al?yor.?

Yaz?da kad?n ve LGBTQI+ haklar?n?n dezenformasyon ve iyi finanse edilen kampanyalarla beslenen sürekli sald?r?larla kar?? kar??ya kalaca?? ve sivil toplum ?abalar?n?n ise ?zellikle d?? etkilere a??k b?lgelerde mevcut kazan?mlar?n korunmas?na ve gerilemenin ?nlenmesine odaklanaca?? not ediliyor.

?nsan haklar?n?n ve hak savunucular?n?n kü?ümsenerek, zorba y?neticilerin sald?r?lar?na maruz kalmas? yeni bir ?ey de?il. Ancak 2025’te ilk ?ok edici karar AB Komisyonu’ndan geldi. AB Komisyonu 11 ?ubat 2025 tarihli “2025 ?al??ma Program”?nda “din veya inan?, engellilik, ya? veya cinsel y?nelime bak?lmaks?z?n ki?iler aras?nda e?it muamele” (COM(2008)426)? y?nergesini geri ?ekti?ini duyurdu. Gerek?e olarak ?ng?rülebilir bir anla?man?n olmamas?n?, y?nergenin t?kand???n? ve daha fazla ilerleme kaydedilmesinin olas? olmad???n? g?sterdi. ?al??ma program?nda e?it muamele ile ilgili ?al??malar?n yasal metinlerden ziyade strateji belgeleri olaca?? g?rülüyor.?

Irk??l??a Kar?? Avrupa A?? (ENAR), AB Komisyonu’nun bu karar?n?n y?nergenin kabul edilmesi i?in ?al??an “e?itlik a?lar?n?n y?llar süren zorlu savunuculuk faaliyetlerini baltalayan ciddi bir gerileme” oldu?unu belirtiyor. ENAR e?itlik y?nergesinin geri ?ekilmesini “a??r? sa?c? karar al?c?lar?n artan etkisine teslim olundu?u” ?eklinde yorumluyor. Teme hak ve ?zgürlüklere y?nelik sald?r?lara devlet d??? akt?rlerin de dahil olmas? süreci iyice ?etrefil bir hale getiriyor. Sivil olmayan sivil toplum ya da daha a??k bir ifadeyle hak kar??t? hareketler d?rt ana konuya odaklan?yorlar. Kad?n, LGBT?+, ?ocuk haklar? ve g??men/mülteci haklar?. S?z konusu hak kar??t? hareketler ise popülist a??r? sa?c? politik partilerle birlikte seyrediyorlar. Kalk?nmada Kad?n Haklar? Derne?i’nin koordinasyonunda harekete ge?en hak ?rgütleri, 2021 y?l?nda “Haklar?n Evrenselli?i üzerine G?zlemevi” ad? alt?nda bir araya gelerek s?z konusu hak kar??t? hareketlerin bir haritas?n? ??kard?.? Bu hareketler kendi aralar?nda uluslararas? bir a?a sahipler. Ayr?ca BM ve Avrupa kurumlar?na y?nelik hak kar??t? lobi faaliyetleri yürütüyorlar. Hak kar??t? hareketler halen aktif bir ?ekilde temel hak ve ?zgürlüklerin alt?n? oymak i?in ?aba harc?yorlar.?

Türkiye’de de hak kar??t? hareketler son derece aktif ve haklar? s?n?rlama y?nündeki ilk ba?ar?lar? Türkiye’nin ?stanbul S?zle?mesinden ??kmas? oldu. Mevcut haliyle Türkiye’deki hak kar??t? hareketler Büyük Aile Platformu ad? alt?nda birle?ti. LGBT?+ kar??t? s?ylemlerin yan? s?ra mitingler düzenleyen platform son olarak aile de?erlerine zarar verdi?i gerek?esiyle televizyonlardaki gündüz ku?a?? programlar?na kar?? imza eylemi ba?latt?. Bu ya?ananlar hak ?rgütlerine kar?? ge?ti?imiz y?llarda ba?layan k?s?tlamalar?n devam edece?inin g?steriyor. Bu nedenle s?rada k?s?tlanan sivil ortamlar var.?