Σ?γχρονο? Οικολογικ?? Τοποκεντρικ?? Σχεδιασμ??

Μικροκλ?μα στην Κατοικ?α

Author: Μιχ?λη? Σουβατζ?δη?

Ο?κο?, οικε?ο?, ο?καδε, οικειοθελ??. Ζω, διαμ?νω, κατοικ?, κατοικ?α. Σαν να μην ε?ναι ε?κολο να τα β?λει κανε?? ?λα αυτ? μ?σα σε σταθερ??.

Στη συν?χεια, απ’ τη μια μερι? ο ?νθρωπο? και απ’ την ?λλη η φ?ση. Αν?μεσ? του? η κατοικ?α σαν ?ρο? απαρα?τητο? και πρωταρχικ?? για τη συν?παρξ? του?.

Η κατοικ?α λοιπ?ν, μια πρωταρχικ? ?ννοια και το κτ?σιμο τη? μια κ?νηση σχεδ?ν ενστικτ?δη? που επιβεβαι?νεται συνεχ??. Κατ?λυμα, καβο?κι, φωλι?, καταφ?γιο, κυψ?λη; Ναι, σαν τ?τοια κ?θε κατοικ?α ε?ναι και μια περιπ?τεια κατο?κηση?. Μια περιπ?τεια ?μω? που διαρκε? 3,4 και 10 γενι??. Μια περιπ?τεια, θα λ?γαμε, διαχρονικ? που ?χει να κ?νει με τη φιλοσοφ?α τη? καθημεριν?? ζω??, αλλ? και με την κοσμοθε?ρηση γενε?ν ανθρ?πων.

Ποιο? ε?ναι ο ρ?λο?, λοιπ?ν, του χρ?στη σ’ αυτ? τη διαχρονικ? περιπ?τεια και ποιο? του αρχιτ?κτονα;

Για το ρ?λο του χρ?στη εμε?? οι αρχιτ?κτονε? νομ?ζω πω? πρ?πει να επιφυλ?ξουμε μια μο?ρα πιο σημαντικ? απ? κε?νη που ε?χε φαντασθε? ο ?διο? για τον εαυτ? του. Και εννο? πω? π?ρα απ? τι? πρακτικ?? του αναγκαι?τητε? που τι? περισσ?τερε? φορ??, ?πω? μα? παρουσι?ζονται απ? τον ?διο, μα? ε?ναι ?δη γνωστ??, π?ρα απ’ αυτ? που ο ?διο? βλ?πει για την κατοικ?α και τον εαυτ? του, εμε?? πιστε?ω ?τι ?χουμε να του προτε?νουμε μια λ?ξη που συγκεντρ?νει μ?σα τη? περισσ?τερα απ? τα ?δη γνωστ? του πρ?γματα.

Τη λ?ξη αυτ? α? την πο?με ενσωμ?τωση. Και η πρ?ταση μα? α? ε?ναι το στ?σιμο του σπιτιο? του να συμμετ?σχει σε μια πορε?α ενσωμ?τωση? των πιο αξιοπρ?σεκτων, πιστε?ω, συμπερασμ?των που ?χουν σχ?ση με την αρχιτεκτονικ? σ?μερα.

Ο αρχιτ?κτονα? προβλ?πει και οριοθετε?. Σκηνοθετε?, θα λ?γαμε, με κ?ποιο τρ?πο τη διαχρονικ? ανθρ?πινη δραστηρι?τητα. Και μ?σα απ? το δικ? του ?ραμα που καθορ?ζεται απ? πολλ?? διεργασ?ε? και παραμ?τρου? αντλε? και ο χρ?στη? εκε?νε? τι? ιδανικ?? εικ?νε? που θα μπολι?σουν, θα συμπληρ?σουν η θα ανατρ?ψουν τι? δικ?? του.

Ποια ε?ναι λοιπ?ν τα αξιοπρ?σεκτα αυτ? αιτ?ματα; Μ?σα σ’ αυτ? μια πρ?τη θ?ση α? αν?κει στον τ?πο και στο τοπ?ο. Στην ιστορ?α και στον πολιτισμ? του μ?ρου? που θα κτισθε? το σπ?τι και στα χαρακτηριστικ? του κλ?ματο? του. Στον ?λιο, στον ?χο, στου? α?ρηδε? και στη βροχ?.

Με τα υλικ? μα? εμε?? επιδι?κουμε απ?ναντι α’ ?λα αυτ? μια ν?κη με ?κφραση λειτουργικ? και πλαστικ?. Στη δικ? μα? συνε?δηση υπ?ρχει σταθερ? και αναλλο?ωτα, παρ? τι? επικαιρικ?? κρ?σει?, η μαγε?α του κ?λλου?, η χ?ρη τη? προσωπικ?? δημιουργικ?τητα? και η αν?γκη τη? επικοινων?α? με του? ?λλου? μ?σα απ’ το ?ργο μα?.

Ο αρχιτ?κτονα? δεν ε?ναι λοιπ?ν ?να? διεκπεραιωτ??, ο?τε απλ? ?να? τεχνικ??. Ε?ναι επ? πλ?ον, ?να? διανοο?μενο?, ?να? καλλιτ?χνη?, ?να? φιλ?σοφο? τη? καθημεριν?? ζω?? ο οπο?ο? αναζητ?ντα? τη δικ? του ?κφραση προτε?νει ?να ?ραμα ζω?? μ?σα στο ?ργο που κατασκευ?ζει.

Η σχεδ?αση του εσωτερικο? μια? κατοικ?α? ε?ναι, πιστε?ω, ?να σ?νθετο και δ?σκολο ερ?τημα. Θα ε?χαμε ?σω? να πο?με ?τι κ?θε περ?πτωση ε?ναι ξεχωριστ?. Βασικ?? αρχ?? θα αναγνωρ?σουμε κι εδ? την ειλικρ?νεια και την απλ?τητα.

Το α?τημα επ?ση? μια? δημιουργικ?? ζω?? μ?σα α’ αυτ? και η κ?λυψη των λειτουργικ?ν τη? αναγκ?ν μακρι? απ’ την ψευδα?σθηση τη? περιττ?? πολυτ?λεια? και τη? διακ?σμηση?, ?χοντα? σαν στ?χο την πνευματικ? και υλικ? ισορροπ?α. Με συνετ? και οικολογικ? συγχρ?νω? δι?σταση, ?πω? ταιρι?ζει στο σ?γχρονο πολ?τη.

Ο ρ?λο? μα? σε σχ?ση με το χρ?στη ε?ναι πιστε?ω ξεχωριστ??, γιατ? π?φτει σε μα? η ευθ?νη να τον καταστ?σουμε ικαν? να ερμηνε?σει τι? ?διε? του τι? αν?γκε?. Επιπλ?ον, να τον απομακρ?νουμε απ? καταναγκαστικ?? κοινοτυπ?ε?, οδηγ?ντα? τον σ’ ?να ξεκαθ?ρισμα, απαλλ?σσοντ?? τον απ? ψε?τικε? χρε?ε?.

?Π?λι? ?νδρα διδ?σκει? ?γραψε ο Σιμων?δη? κι ο Σωκρ?τη? ξ?ρει ?τι γενν?θηκε στην Αθ?να και δεν θα μπορο?σε να γεννηθε? αλλο? πουθεν?, γιατ? η θεμελι?δη? ελληνικ? ιδ?α υπ?ρξε η διαμ?ρφωση του ατ?μου απ’ την π?λη του.

Στην Αγορ? τη? π?λη? του συζητ? ο Σωκρ?τη? με του? συμπολ?τε? του και το σπ?τι του ε?ναι ?να σπ?τι ηλιακ? που του το υπαγορε?ει το κλ?μα του τ?που ?που ζει. Βλ?πε την αναπαρ?σταση του σπιτιο? του Σωκρ?τη.

Ο Σωκρ?τη? δεν ταξιδε?ει, δεν βγα?νει ?ξω απ? τα τε?χη τη? Αθ?να? και το αιτιολογε? στο Φα?δρο λ?γοντα? ?φιλομαθ?? γαρ ειμ??. Η π?λι?, β?βαια, ορ?ζεται στον Πλ?τωνα με αριθμ? κατο?κων 2 x 3 x 4 x 5 x 6, 5.040 κατο?κου? και ?χι 4.000.000 που ε?ναι σ?μερα.

Οδηγ?ε? για το σχεδιασμ? των κατοικι?ν και των π?λεων βρ?σκονται κατατεθειμ?νε? σε κε?μενα του Αριστοτ?λη, του Ιπποκρ?τη, αλλ? και τι? οδηγ?ε? του Σωκρ?τη για το ιδανικ? ηλιακ? σπ?τι (Ξενοφ?ντο? Απομνημονε?ματα).

Αναφ?ρεται ?τι τα κατοικ?σιμα δωμ?τια πρ?πει να ε?ναι μεσημβριν?. Το αρχα?ο σπ?τι ε?χε για θεμ?λια και β?σει? το?χων την π?τρα. Π?νω σ’ αυτ? τοποθετο?σαν πλ?νθου? με ξυλοδεσι?? για να υψ?σουν του? το?χου?. Οι στ?γε? ?ταν σκεπασμ?νε? με κεραμ?δια και πολλ?? φορ?? αναφ?ρεται η ?παρξη δωμ?των, δηλαδ? ταρ?τσα?.

Το σχ?διο που δ?νουν αρχα?οι συγγραφε?? σε περιγραφ?? σπιτι?ν, αλλ? και η ανασκαφ? στα δυτικ? του Αρε?ου Π?γου, καταλ?γουν στην εξ?? μορφ? σπιτιο?: Μια στεν?μακρη ε?σοδο? οδηγε? σε μια τετρ?πλευρη εσωτερικ? αυλ? ?που συν?θω? σε μια τη? ?κρη η προ? το κ?ντρο υπ?ρχει ?να πηγ?δι.

Σ’ αυτ? την αυλ? υπ?ρχει συν?θω? και ο βωμ??. Εκε? γι?ρταζαν τι? μεγ?λε? στιγμ?? του σπιτιο? και γ?νονταν οι ιεροτελεστ?ε?. Ολ?γυρα ?ταν τα δωμ?τια των ανδρ?ν, που ?ταν η τραπεζαρ?α και ο γυναικων?τη?, τα ιδια?τερα διαιτητ?ρια υπνοδωμ?τια, το δωμ?τιο φαγητο?, η κουζ?να, το λουτρ?.

Τα σπ?τια ε?χαν κι ?να δωμ?τιο με ανεξ?ρτητη ε?σοδο απ? το δρ?μο, που το χρησιμοποιο?σαν για μαγαζ? και το ον?μαζαν ?τσι. Ο γυναικων?τη?, αν υπ?ρχε στεν?τη? οικοπ?δου, κατασκευαζ?ταν σε δε?τερο π?τωμα.

Στου? βυζαντινο?? π?λι χρ?νου?, στου? πρ?ιμου? μ?λιστα στον ?Ιουστινι?νειο Κ?δικα?, ε?χαν διατ?ξει? που σ?μερα θα τι? χαρακτηρ?ζαμε πρωτοποριακ??. Διατ?ξει? περ? των ιδιωτικ?ν οικοδομημ?των συμπεριλ?φθησαν αργ?τερα και στα ?Βασιλικ??, που υπ?ρξε η μεταγεν?στερη κωδικοπο?ηση ?λων των βασιλικ?ν διαταγμ?των.

Εκε? αναφ?ρεται ?τι μ?ρμαρα και κ?ονε? δεν μπορο?ν να μεταφ?ρονται απ’ την π?λη στην ?παιθρο για να μην αλλοι?νεται η αισθητικ? των υπαρχ?ντων κτισμ?των τη? π?λη?.

Επ?ση?, ο ιδιοκτ?τη? υποχρεο?ται για την αποκατ?σταση των ερειπωμ?νων κτιρ?ων. Σε περ?πτωση οικονομικ?? του αδυναμ?α? αυτ? μπορο?σε να γ?νει με χρ?ματα του δημοσ?ου κι αν ο ιδιοκτ?τη? δεν ανταποκριν?ταν στη σταδιακ? αποπληρωμ? τη? δαπ?νη?, το ακ?νητο δεσμευ?ταν.

Κατ? την εποχ? του αυτοκρ?τορα Ζ?νωνο?, 476 π.Χ, για την κατασκευ? τη? κατοικ?α? απαιτε?ται η προ?π?θεση τη? αισθητικ?? αρτι?τητα? στην εμφ?νιση των ?ψεων, καθ?? και η απ?σταση των 12 ποδ?ν μεταξ? των κτιρ?ων, ?στε να μην εμποδ?ζεται η θ?α και κυρ?ω? η θ?α τη? θ?λασσα?, ακ?μη και στον καθ?μενο μ?σα στην κατοικ?α που δεν πρ?πει να αναγκ?ζεται να λοξε?ει τη θ?αση του.

Στο ?Περ? καινοτομι?ν? βιβλ?ο που αναφ?ρεται στην οικοδ?μηση ν?ων κτισμ?των, εκτ?? απ? τι? οδηγ?ε? για την εξασφ?λιση τη? αισθητικ?? αρτι?τητα? δ?δονται οδηγ?ε? επ?ση? και για την επιλογ? του τρ?που εγκατ?σταση?. Η πρ?σοψη πρ?πει να ε?ναι ανατολικ?, επ?ση?, στο γειτονικ? δ?καιο υπ?ρχαν οδηγ?ε? με τι? οπο?ε? εξασφαλιζ?ταν η μη ?χληση των γειτ?νων απ? τα ?μορα κτ?σματα.

Αργ?τερα, επ? Λ?οντο? Σοφο?, γ?νεται λ?γο? για τη μη αποστ?ρηση του φωτισμο? και τη? θ?α?, αλλ? και για τη μη κατ?πτευση τη? γειτονικ?? οικ?α? (ιδιωτικ?τητα).

Τον 6ο αι. ο Ιουλιαν?? ο Ασκαλων?τη?, αρχιτ?κτων, συγγρ?φει οικοδομικ?? διατ?ξει? που ισχ?ουν αδιαλε?πτω? και οι οπο?ε? τον 11 αι. συμπεριλαμβ?νονται στο ?Επαρχιακ? Βιβλ?ο? και αργ?τερα στην ?Εξ?βιβλο? και ισχ?ουν ακ?μη και μ?χρι την Τουρκοκρατ?α.

Η ?Εξ?βιβλο??, μαζ? με τι? διατ?ξει? του Ιουλιανο?, ?χουν πανελλ?νια εφαρμογ? και ο Μυστρ?? λ?γεται πω? ε?ναι μια π?λη κτισμ?νη με αυτ?? τι? διατ?ξει?. Εκε? ισχ?ουν π?λι τα 12μ. απ?σταση?, εν? για να μην ε?σαι υποχρεωμ?νο? να λ?βει? υπ?ψη σου του? περιορισμο?? για τη θ?α, πρ?πει να κτ?σει? σε απ?σταση 100 ποδ?ν απ? το ξ?νο κτ?σμα.

Υπ?ρχουν, επ?ση?, λεπτομερε?? οικολογικ?? διατ?ξει? που αφορο?σαν, στα στοιχε?α του α?ρα, του φωτισμο?, του πυρ??, των υδ?των και τη? γη?. Οι ?διε? διατ?ξει? που αφορο?ν στη θ?α τη? θ?λασσα? ισχ?ουν για τη θ?α του ?ρου?, δημοσ?ου κτιρ?ου η γλυπτο?. Στα ?Γεωπονικ?? του 10 αι. δ?δονται οδηγ?ε? για την αναδ?σωση των λ?φων και των βουν?ν, πλησ?ον των π?λεων.

Στι? κατοικ?ε? βυζαντιν?? περι?δου δεν υπ?ρχει ?να? τ?πο?. Κ?θε κατοικ?α ?χει ξεχωριστ? δι?ρθρωση. ?να ιδια?τερο χαρακτηριστικ? του βυζαντινο? σπιτιο? ?ταν οι μεγ?λε? βερ?ντε? και τα φαρδι? μπαλκ?νια.

Για τι? διατ?ξει? αυτ?? υπ?ρξε διχογνωμ?α στον ?ρειο Π?γο κατ? τη μετ? την επαν?σταση του ’21 περ?οδο τη? συστ?σεω? του νεοελληνικο? κρ?του?, αν πρ?πει αυτ?? να ισχ?σουν σαν αστικ? δ?καιο. Κι εδ? φαντ?ζεται κανε??, αν ?σχυαν οι παλαι?? αυτ?? διατ?ξει? ποια θα ?ταν και η μορφ? των π?λεων μα? σ?μερα!!!

Στην ?κφραση τη? ελληνικ?? αρχιτεκτονικ??, οι τρ?ποι που χρησιμοποι?θηκαν ποικ?λλουν και κατ? γεωγραφικ?? εν?τητε?, μορφολογικ?, αλλ? και στην εσωτερικ? του? δι?ρθρωση. Μακεδον?τικο σπ?τι, ηπειρ?τικο, στερεοελλαδ?τικο, πελοποννησιακ?, κρητικ?, κυκλαδ?τικο κ.λπ.

Επιπλ?ον, υπ?ρχουν και στοιχε?α που συνιστο?ν διαφορ?? και αν?μεσα στι? ιδια?τερε? περιοχ?? τη? ?δια? γεωγραφικ?? εν?τητα?. Π.χ. στην αρχιτεκτονικ? περιοχ?ν τη? Πελοπονν?σου υπ?ρχει διαφορετικ? ?κφραση και τ?πο? κατοικ?α? στην Κ?ρινθο, στη Μ?νη, στην Κορ?νη, στην Αμαλι?δα κ.λπ.

Το λα?κ? δαιμ?νιο ?χει την ευρηματικ?τητα να φτι?χνει κατοικ?ε? πρωτ?τυπε? και οικισμο?? σαν του? αιγαιοπελαγ?τικου? και τα Ζαγοροχ?ρια και στι? κατασκευ?? να χρησιμοποιε? α?θρια, λιακωτ?, χαγι?τια, σοφ?δε? και υπ?σκαφα, συνδ?οντα? τι? ανθρ?πινε? λειτουργ?ε? με τι? ιδιαιτερ?τητε? των τοπικ?ν κλιματολογικ?ν συνθηκ?ν, παρουσι?ζοντα? μ?λιστα μια συν?χεια με του? αρχα?ου? και του? βυζαντινο?? χρ?νου?.

Σε ?λε? αυτ?? τι? εκφρ?σει? δ?μηση? στον ελληνικ? χ?ρο, τρει? ε?ναι οι κυρ?αρχε? κατευθ?νσει?: Η λειτουργικ?τητα, η αξιοπο?ηση των φυσικ?ν ?ρων και η φροντ?δα για το ωρα?ο.

Το ελληνικ? δε ιδε?δε? στην αναζ?τηση του κ?λλου? ?σον αφορ? στην κατασκευ? τη? κατοικ?α? ?χει διττ? υπ?σταση: Πρ?τον, την καλα?σθητη εμφ?νισ? τη? εσωτερικ? και εξωτερικ? και δε?τερον, την εξασφ?λιση τη? θ?αση? του τοπ?ου, ?λλοτε και μ?σα απ? το χ?ρο.

Εδ? λοιπ?ν, ?που κ?θε γωνι? ε?χε τη δικ? τη? αρχιτεκτονικ? τη? ?κφραση, η οργ?νωση των λειτουργι?ν τη? κατοικ?α? ε?χε στ?χο να καλ?ψει πραγματικ?? βιοτικ?? αν?γκε?, μ?σα στι? οπο?ε? περιλαμβ?νονταν τη? αισθητικ?? και τη? αρμον?α? με το τοπ?ο και τη φ?ση.

Σ?μερα η θρυμματισμ?νη ιστορικ? μν?μη, η ανταγωνιστικ? σχ?ση των κτισμ?των με τη φ?ση, η ρ?πανση, η υπερκαταν?λωση και ο θρ?αμβο? τη? τηλεοπτικ?? εικ?να? βρ?σκονται σε πλ?ρη αντ?θεση με την αληθιν? ανθρ?πινη πραγματικ?τητα, με αποτ?λεσμα να δημιουργο?ν γ?ρω μα? απ?νθρωπε? συνθ?κε?.

Μ?σα σ’ αυτ? το πλα?σιο που δημιουργε? πρ?σφυγε? και φυγ?δε?, καλο?μαστε εμε?? να αναζητ?σουμε την απ?ντηση για το πω? πρ?πει να κτ?ζουμε μια κατοικ?α και ποιε? ανθρ?πινε? λειτουργ?ε? πρ?πει να ικανοποι?σουμε.

Ο προβληματισμ?? μα? δεν θα επικεντρωθε?, πιστε?ω, ο?τε στο χ?ρο του υπερθε?ματο? (?πω? ε?ναι το μεταμοντ?ρνο), ο?τε σε επιδερμικ?? συσχετ?σει? με την παρ?δοση και το συμβολισμ?. Θα αναζητηθε?, κατ? πρ?το λ?γο, στην προσ?γγιση με το στερημ?νο απ? το φυσικ? του περιβ?λλον ?νθρωπο και στην ανακ?λυψη των αληθιν?ν του αναγκ?ν, αν δηλαδ? λογαρι?ζεται πρ?σωπο συγκεκριμ?νο και μοναδικ? που δεν στοιβ?ζεται πια, ο?τε τοποθετε?ται, αλλ? θ?λει να συμμετ?χει και να δημιουργε?.

Ο κ?θε χρ?στη?, πιστε?ω, ?χει αν?γκη απ? ?να σκηνικ? εποχ??. ?χει αν?γκη τη? λυτρωτικ?? εκε?νη? διαδικασ?α? που θα του δ?σει τη θ?ση που του αρμ?ζει μ?σα σ’ ?να περ?βλημα ειλικριν?? και τ?μιο, ?σο και η αν?γκη του να φτι?ξει ?να δικ? του σπ?τι που στην πραγματικ?τητα δεν ε?ναι παρ? η πραγματοπο?ηση τη? αρτι?τερη? εικ?να? του εαυτο? του. Δηλαδ?, η υλικοπνευματικ? του ισορροπ?α.

?Οικ?α?, περιβ?λλον, κ?ντρον, συνοικ?α? που βλ?πω κι ?που περπατ? χρ?νια και χρ?νια, σε δημιο?ργησαν με? σε χ?ρε? και με? σε λ?πε?, με τ?σα περιστατικ?, με τ?σα πρ?γματα και σχηματοποι?θηκε? ολ?κληρο για μ?να?, λ?ει ο ποιητ?? Καβ?φη?.

Η αξιοπο?ηση, λοιπ?ν, των συμπερασμ?των του παρελθ?ντο? και του παρ?ντο?, ?να? σ?γχρονο? οικολογικ?? δηλαδ? ανθρωποκεντρικ?? σχεδιασμ??, τοποκεντρικ??, μαζ? με την οικολογικ? μ?ριμνα και τη φροντ?δα για το ωρα?ο, αποτελο?ν αξιοπρ?σεκτα σημε?α.

Στην κατοικ?α, η εσωτερικ? και εξωτερικ? μορφ? τη? προκ?πτει απ’ τη λειτουργικ?τητα και τη ζω? που εμπερι?χει. Αυτ?ματα δε, η πολυπλοκ?τητα των λειτουργι?ν οδηγε? σε ποικιλ?α μορφολογικ?.

Ξεκιν?με ?τσι απ? μια αφετηρ?α το ?διο ειλικριν? και πατροπαρ?δοτη, ?πω? εκε?νη που συνειδητ? η ασυνε?δητα οδ?γησε στην πολυπο?κιλη ελληνικ? αρχιτεκτονικ? ?κφραση.

Ενσωματ?νοντα?, λοιπ?ν, τι? παλι?? τεχνικ?? και τη ν?α ?πια τεχνολογ?α, μορφοποιο?με τι? λειτουργ?ε?, με τρ?πο ?στε η τελικ? μορφ? του κτ?σματο?, να βρ?σκεται σε μια σχ?ση μεν, αλλ? σχ?ση κριτικ?, μεταμορφωτικ? θα λ?γαμε, απ?ναντι στι? προ?π?ρχουσε? μορφ?? κτισμ?των κ?θε περιοχ??.

Η ν?α κατοικ?α ?μω? γ?νεται ?τσι ?να? κρ?κο? νοητ?? σ’ αυτ? την αλυσ?δα. Οι σ?γχρονε? λειτουργ?ε? λοιπ?ν μα? οδηγο?ν σ’ ?να εσωτερικ? σπιτιο? πρωτ?τυπο κι αυτ? ενσωματ?νεται μ?σα σ’ ?να περ?βλημα που φτι?χνοντα? ν?ε? εικ?νε? μεταμορφ?νεται το παλι? και προβλ?πει κ?θε τι μελλοντικ?, ?στε να υπ?ρξει ?να ανθεκτικ?τερο στο χρ?νο αποτ?λεσμα.

Ο μ?νο? τρ?πο? διατ?ρηση? μια? παρ?δοση? ε?ναι η μεταμ?ρφωσ? τη? και στην προσπ?θεια αυτ? χρει?ζεται πρωτογεν??, αλλ? και νεωτερικ? σκ?ψη. Κι αυτ? το δε?τερο, δεν ?χει σχ?ση με ?,τι θα αποκαλο?σαμε νεωτεριστικ?.

Ο Καστορι?δη?, στο βιβλ?ο του ?Ο θρυμματισμ?νο? κ?σμο?? και στο κεφ?λαιο περ? του γενικευμ?νου κομφορμισμο?, λ?ει:

?Δεν ε?ναι τυχα?ε? η προβολ? και η επιτυχ?α των ονομασι?ν μετα-βιομηχανικ?? και μετα-μοντ?ρνο?. Και οι δ?ο του? δ?νουν ?ναν τ?λειο χαρακτηρισμ? τη? περιπαθο?? αδυναμ?α? τη? εποχ?? μα? να στοχαστε? τον εαυτ? τη? ω? κ?τι το θετικ? ? και ω? απλ?? κ?τι. ?τσι, αναγκ?ζεται να ορ?ζεται ω? απλ?? μετακατακτητ?? αναφερ?μενο? σ’ αυτ? που υπ?ρξε, αλλ? δεν υπ?ρχει.

Μα και να αυτοεξυμνε?ται με την περ?εργη θ?ση ?τι το ν?ημ? τη? ε?ναι το μη ν?ημα.

Βρισκ?μαστε μπροστ? σε μια συλλογ? απ? μισοαλ?θειε? που διεστρ?φησαν σε στρατηγ?ματα διαφυγ??. Η αξ?α ω? μετα-μοντερνισμ??, ω? θεωρ?α, ε?ναι να αντανακλ? δουλικ? και συνεπ?? πιστ? τι? επικρατο?σε? τ?σει?.

Η αθλι?τητ? του ε?ναι ?τι τ?ποτε ?λλο δεν κ?νει απ’ το να περι?χει ?ναν απλ? εξορθολογισμ? π?σω απ? μια απολογητικ? που θ?λει να ε?ναι τη? τελευτα?α? λ?ξη? και η οπο?α δεν ε?ναι ?λλο απ? την ?κφραση του κομφορμισμο? και τη? κοινοτυπ?α??, λ?ει ο Καστορι?δη?.

Η συμμ?ρφωση, η στειρ?τητα και η κοινοτυπ?α, το οτιδ?ποτε, τα κ?ρια χαρακτηριστικ? αυτ?? τη? εποχ?? λοιπ?ν, σκ?τα και απογυμνωμ?να απ? οποιαδ?ποτε αληθιν? δημιουργικ? ενσωμ?τωση.

Ο τ?πο?, το μ?ρο?, η γωνι?, ο ?γιο? τ?πο?, η αγαπημ?νη γωνι?, τα ?για χ?ματα, αυτ?? ε?ναι λ?γε? εκφρ?σει? που εξιστορο?ν την πρωταρχικ? σημασ?α που μπορε? να ?χει στο σχεδιασμ? το ?δαφο?, η θ?α, το τοπ?ο, ο πολιτισμ??.

?πω? ?λοι μα? απ? τον τ?πο του?, κρατ?ω κι εγ? στη μν?μη μου εικ?νε? απ? τα προσφυγικ? σπ?τια τη? Κοκκινι??, ?που π?ρασα τα πρ?τα μου χρ?νια μ?χρι την ηλικ?α των 18 ετ?ν. Τη διαδρομ? με το λεωφορε?ο απ’ την Ιερ? Οδ?, κ?θε φορ? παρατηρο?σα θυμ?μαι το παν?ρχαιο κουφ?ρι τη? Ελι?? του Πλ?τωνα που ?νθιζε ακ?μα. Το μυθ?δε? εκε?νο κομμ?τι τη? πραγματικ?τητα? που θα θρυμματιζ?ταν μετ? απ? τ?σου? αι?νε?, παρασυρμ?νο απ? μια μηχαν? σημεριν? (νταλ?κα).

Στο τρ?νο, βγα?νοντα? απ? το σκοτειν? το?νελ, αντ?κριζα το Θησε?ο με τον αρχαιολογικ? χ?ρο τη? Αγορ??. Τα δι?σπαρτα μ?ρμαρα που ε?χαν για στ?ψη την Ακρ?πολη και τον μικρ? βυζαντιν? να? στι? υπ?ρειε? του ιερο? βρ?χου.????????

Κτ?ζουμε, λοιπ?ν, στο ?δαφο? αξιοποι?ντα? τι? ιδιαιτερ?τητε? του, εντ?σσουμε τι? θ?ε? στην κατασκευ? και αξιοποιο?με τα τοπικ? υλικ? σ’ ?ναν προβληματισμ? απ? την αρχ? και ενσωματ?νοντα? κ?θε κατασκευ?, τ?τε ε?ναι διαφορετικ? και μ’ ?ναν τρ?πο αυτοφυ??.

?λιο?-φω?-?νεμοι-δ?νδρα. Η οικολογ?α σαν γν?ση των σχ?σεων μεταξ? ζωντανο? οργανισμο? και περιβ?λλοντο? κι ο λα?κ?? ?λεγχο? π?νω στι? αποφ?σει? που αφορο?ν στο περιβ?λλον, απ?ναντι σε εκε?νο το κλ?μα τη? αδιαφορ?α? και τη? απ?θεια? που δεν θ?λει να διδ?σκεται απ’ την ιστορ?α του και που δεν υποστηρ?ζει το πιο βασικ? δικα?ωμα, το δικα?ωμα τη? ζω??, ε?ναι δ?ο σημαντικ? στοιχε?α που εμφαν?σθηκαν στα κοινωνικ? πρ?γματα.

Ο αρχιτεκτονικ?? προβληματισμ??, δεν ?χει την πολυτ?λεια πιστε?ω να περιορ?ζεται πια στη λειτουργικ?τητα και στη μορφολογ?α, αλλ? να περιλαμβ?νει και τη φροντ?δα για τη διατ?ρηση και την επαναφορ? τη? οικολογικ?? ισορροπ?α?.

Υπ?ρχει β?βαια το ερ?τημα: Σε μια π?λη που ?χει ?δη χαλασθε?, ο α?ρα?, ο ?λιο? κι ο ?χο? ?χουν διαστ?σει? απειλ??, εν? το νερ? σπαν?ζει, μπορο?με να κ?νουμε τ?ποτε;

Οι μοιρα?οι που τη χ?λασαν δεν γ?νεται να τη διορθ?σουν, αλλ? για ο,τι απομ?νει η ο,τι ξαναγ?νεται, νομ?ζω αξ?ζει να δ?σουμε την προσοχ? μα?. Οι αρχ?? του παθητικο? σχεδιασμο? που απαντ?νται, ?πω? ε?δαμε απ? πολ? παλι?, εμπλουτισμ?νε? με τι? ?πιε? τεχνικ?? τι? σημεριν??, ε?ναι νομ?ζω χρ?σιμε? παρ?μετροι στο σχεδιασμ? οποιασδ?ποτε σημεριν?? κατασκευ??.

Το περ?βλημα του κτιρ?ου πρ?πει να λειτουργε? και σαν κ?λυφο? ηλιοσυλλογ??, ηλιοπροστασ?α?, φυσικο? φωτισμο? και αερισμο?, με συστ?ματα απλ? τ?τοια που να μη χρει?ζονται τη συνεχ? επ?μβαση του χρ?στη, αλλ? και να λειτουργο?ν με τι? απλ?? καθημεριν?? κιν?σει?.

Ο ?ρο?, β?βαια, ηλιακ? αρχιτεκτονικ? δεν μπορε? πιστε?ω να σταθε? απ? μ?νο? του. Π?νω απ’ ?λα υπ?ρχει η αρχιτεκτονικ?. Τα ηλιακ? ε?ναι μια απ? τι? παραμ?τρου? του σχεδιασμο?, που βοηθο?ν στην ευκρασ?α των κτιρ?ων. Δηλαδ? στη δημιουργ?α εν?? μικροκλ?ματο? εσωτερικ?, στην εξοικον?μηση εν?? μ?ρου? τη? εν?ργεια? και στη φυσικ?τερη λειτουργ?α του.

Το τελευτα?ο ?χει σχ?ση και με την επιλογ? των υλικ?ν μα?. Υπ?ρχουν σ?μερα σπ?τια που θα μπορο?σαμε να ονομ?σουμε ??ρρωστα?, λ?γω τη? ακτινοβολ?α? που εκπ?μπουν, του μ?λυβδου που υπ?ρχει μ?σα στα χρ?ματα και τα βερν?κια και το φυσικ? α?ριο, κλιματιστικ?? μον?δε?, τα ?πιπλα απ? υλικ? με φορμ?ικα, κ?ντρα-πλακ? και νοβοπ?ν και το τσιμ?ντο με τ?φρα λιγνιτωρυχε?ου που ?σω? θα ?πρεπε να ε?ναι υπ? μεγαλ?τερο ?λεγχο, καθ?? επ?ση? και ο γραν?τη? και ο αμ?αντο?, ε?ναι υλικ? που δεν πρ?πει να χρησιμοποιο?νται.

Το ?δαφο?, λοιπ?ν, σε κ?θε περ?πτωση μα? δε?χνει τα επ?πεδα. Η θ?α καθορ?ζει τα ανο?γματα και του? χ?ρου? συγκ?ντρωση?. Ο προσανατολισμ?? και οι ?νεμοι την τοποθ?τηση τη? κατοικ?α?, αλλ? και των επ? μ?ρου? χ?ρων τη?, αυλ??, βοηθητικ? ανο?γματα, λιακωτ?, ημιυπα?θριου? χ?ρου? και βερ?ντε?. Οι γενικ?? καιρικ?? συνθ?κε? τη μορφ? κ?λυψη? τη? στ?γη?. Τ?λο?, το τοπ?ο, τα υλικ?, ο πολιτισμ?? του τ?που ?ρχονται να συμπληρ?σουν το σχεδιασμ?.

Οι παρ?μετροι αυτ?? οδηγο?ν σε μια ισορροπημ?νη και πληρ?στερη σχ?ση.

Η αντ?ληψη να ενδιαφερ?μαστε για το εσωτερικ? περιβ?λλον μια? κατοικ?α? και το μικροκλ?μα, που δεν ε?ναι μια υπ?θεση πολυτ?λεια?, αλλ? μια στ?ση υψηλ?τερου βαθμο? συνειδητ?τητα?. Αρκε? να σκεφθε? κανε?? την ποικιλ?α του φυσικο? περιβ?λλοντο? και τη? ανθρ?πινη? ζω?? και π?σο ο φυσικ?? περ?γυρο? μα? κεντρ?ζει ?λλοτε με διακριτικ?τητα και ?λλοτε με δυναμισμ?, αλλ? π?ντα με πολυμορφ?α.

Στη δημιουργ?α του εσωτερικο? μια? κατοικ?α? ?χουν θ?ση και ?λλα πρακτικ? προβλ?ματα. Εκτ?? απ? τι? προτ?σει? να τοποθετο?με σε ιδια?τερο χ?ρο τηλε?ραση και β?ντεο κι ?χι μ?σα στο καθιστικ?, για να μει?νουμε την κυριαρχ?α του? στην καθημεριν? ζω?, ? απ? την εξοικον?μηση ανεξ?ρτητου χ?ρου για τη βιβλιοθ?κη ? το παιχν?δι μακρι? απ? την τηλε?ραση, η εξασφ?λιση λ?γων τετραγωνικ?ν για ?να μικρ? χ?ρο εργασ?α? πλ?ι η π?νω απ? κ?θε υπνοδωμ?τιο σαν πατ?ρι, ?στε να ξεχωρ?ζει ο ?πνο? και η επ?σκεψη απ’ το μαστ?ρεμα και το δι?βασμα και τη δημιουργικ? δουλει?, ?σω? ε?ναι ?να α?τημα πραγματοποι?σιμο και μ?λιστα σε ευρε?α κλ?μακα.

Στην οργανωμ?νη δ?μηση μπορο?με να ενσωματ?νουμε κοιν?χρηστου? χ?ρου? μικρ?? κλ?μακα? για επικοινων?α, εξυπηρ?τηση, συν?ντηση των κατο?κων και χ?ρου? παιχνιδιο? για τα παιδι?.

Αναζητο?με, λοιπ?ν, να αναδε?ξουμε σαν ουσιαστικ?? και μετρ?με πιο προσεκτικ? πια κ?ποιε? ?λλε?, δ?νοντα? σε ?λε? την αν?λογη θ?ση μ?σα στη ζω? του σπιτιο?.

Χ?ροι δημιουργ?α? λοιπ?ν. Αλλ? που θα βρεθο?ν τα τετραγωνικ?;

Κατ’ αρχ?ν, συχν? υπ?ρχει σπατ?λη. Η ευρηματικ?τητα η δικ? μα? ?μω? μπορε? να παρακ?μψει, πιστε?ω, πολλ?? δυσκολ?ε?. Και η ?λλειψη τη? ευκολ?α? μα? κεντρ?ζει συχν? να επινοο?με λ?σει? πρωτ?τυπε?. Το κεντρικ? καθιστικ? τη? οικογ?νεια? μπορε? να αποτελ?σει ?ναν πολυδ?ναμο ψηλ? χ?ρο με επ?πεδα και γων?ε?.

Καθιστικ? τζακιο? με χαμηλ? ?ψο?, καθιστικ? καλοκαιριν? με μεγ?λα ανο?γματα σε ?μεση σχ?ση με υπα?θριου? χ?ρου? και βερ?ντε?. Ιδια?τερο καθιστικ?, χειμεριν?, μπορε? να αποτελ?σει και το λιακωτ?.

Μ?σα σ’ ?σα ε?παμε παραπ?νω αναφ?ραμε και κ?ποια πρ?γματα που περν?νε απ? τη λογικ? μα? σαν αυτον?ητα. Σαν τ?τοια καταλ?γουν ?μω? να μη βρ?σκουν μια πραγματικ? θ?ση μ?σα στην καθημεριν? μα? πρακτικ?. Αυτ? ?ταν και το ν?ημα αυτ?ν των μικρ?ν αναφορ?ν.

Στο ερ?τημα αν τα σπ?τια αντανακλο?ν την κοινωνικ? διαστρωμ?τωση και π?σο εμε?? παρεμβα?νουμε σ’ αυτ?, πιστε?ω ?τι με τι? προτ?σει? μα? μετατρ?πουμε τη σχ?ση απ? ποσοτικ? σε ποιοτικ?, εξασφαλ?ζοντα? στου? μικρ?? οικονομικ?? δυνατ?τητα? χρ?στε? το περισσ?τερο δυνατ?ν.

Μεσολαβο?με στη διαφοροπο?ηση των κοινωνικ?ν πραγμ?των, προβ?λλοντα? τι? ?λλε? αξ?ε?. Εκε?νε? τη? ποι?τητα?, τη? πνευματικ?? αν?γκη?, τη? καλαισθησ?α? και του μ?τρου. Γι’ αυτ? το ?ραμα που εμψυχ?νει τον αρχιτ?κτονα ?χει αποφασιστικ? σημασ?α. Κριτ?ριο τη? κοινωνικ?? αλλαγ?? ε?ναι ο τρ?πο? που ζο?με.

Μεσολαβ?ντα? για την αλλαγ? τη? καθημεριν?? ζω??, επωμιζ?μαστε ?να ρ?λο που ε?ναι πρ?γματι κοινωνικ??. Η κατοικ?α ε?ναι ?να? διαχρονικ?? φορ?α? ζω??, δεν ε?ναι ?να προσωριν? κατ?λυμα. Μπορε? να ε?ναι λιτ? και μετρημ?νη, αλλ? δεν ε?ναι τ?σο προσωριν?, ?ταν αφορ? δυο και τρει? και περισσ?τερε? γενι??.

Σ?μερα δεν κατασκευ?ζουμε για σπ?τια καλ?βε? και πρ?χειρα καταλ?ματα που προορ?ζονται για περιορισμ?νη χρ?ση. ?λλωστε, ο,τι επιζε? απ’ την παρ?δοση ε?ναι αυτ? τη? διαχρονικ?? σχ?ση? και αρχ??.

Ε?ναι μια πραγματικ?τητα ?τι στη λα?κ? αρχιτεκτονικ? αναζητ?θηκαν υλικ? τ?τοια που να εξασφαλ?ζουν τη διαχρονικ? δι?ρκεια και αν ε?ναι δυνατ?ν να καθιστο?ν τα κτ?σματα αθ?νατα, ?πω? λ?ει ο λα??, κατ? την καθιερωμ?νη μ?λιστα ?κφραση.

Το πνε?μα τη? προσωριν?τητα? ε?ναι μ?λλον συγγενικ? με κε?νο τη? ημερομην?α? λ?ξεω? που υπ?ρχει γ?ρω μα?, ?σω? επειδ? λε?πει η μεγαλοψυχ?α και η προοπτικ?. Αυτ? δεν ε?ναι ?μω? απλ?χωρο και αν?λογο με το βαθ?τερο ανθρ?πινο π?θο που αναζητ? την εικ?να μια? αιωνι?τητα?.

Ξεκιν?ντα? απ? μια τ?τοια αφετηρ?α διαρκε?α?, στ?κουμε πιο μεγαλ?ψυχα και απ?ναντι στι? ανθρ?πινε? λειτουργ?ε? και αν?γκε?, αλλ? και στο περ?βλημα που τι? περικλε?ει. Τα πρ?γματα τα ευτελ?ζουμε χρησιμοποι?ντα? τα μ?νο για την επικαιρικ? μα? εξυπηρ?τηση. Τα αναβαθμ?ζουμε, τα καθιστο?με ικαν? να αναμετρηθο?ν με μια ικαν?τερου μεγ?θου? δυνατ?τητα, ?ταν τα αντιμετωπ?ζουμε, πιστε?ω, με ?σου? ?ρου?, ?ταν γ?νονται συμπα?κτε? ?ξιοι τη? καλλιτεχνικ?? δημιουργ?α?.

Μ’ αυτ? την προοπτικ? οργαν?νουμε και το εσωτερικ? μια? κατοικ?α?, οργαν?νουμε το κλ?μα. Εκε?νο που θα προσφ?ρεται, θα προκαλε? το χρ?στη να επενδ?σει το α?σθημ? του α’ αυτ?ν. ?τσι, αναπτ?σσεται μια βαθ?τερη σχ?ση με το χ?ρο που γ?νεται προσωπικ??.

Γιατ? η γενικ? αντ?ληψη τε?νει προ? τα στ?νταρ? τη? απρ?σωπη? διευθ?τηση?. ?χρηστα απομειν?ρια ?λλων αντιλ?ψεων που παραμ?νουν ακ?μη αδικαιολ?γητα αποδεκτ?. Η στατικ? αντ?ληψη τη? διαρρ?θμιση?, αυτ? το ασυνειδητοπο?ητο στ?του?, δεν ε?ναι πια να το εμπιστευ?μαστε.

Θα ?θελα να κλε?σω τι? σκ?ψει? μου αυτ?? γι’ αυτ? τη μ?ρα την αφιερωμ?νη στα σ?γχρονα σπ?τια, με το λ?γο του Αλ?ξανδρου Παπαδιαμ?ντη:

?Α? εισδ?ει μια μ?νη ακτ?? ηλ?ου ?μα τη ανατολ?, δι? του θαμβο? φεγγ?του ει? τον πενιχρ?ν θ?λαμον. Με του? τ?σσαρα? το?χου? ασβεστωμ?νου? λευκο??, με μια ψ?θαν και επ’ αυτ?? μικρ?ν αμαυρ?ν κιλιμ?κι στρωμ?να επ? του πατ?ματο?. Με δ?ο προσκεφαλ?δε? ακουμπημ?να σ?ρριζα ει? του? το?χου? ?νθεν και ?νθεν τη? γων?α? του πυρ??, ?που τ?σσερι? ξηρο? δαυλο? και δ?ο μεγ?λα ξ?λα ορθ?, κα?ουσι και βρ?μουσι επ? τη? εστ?α?. Τοιο?το? να ε?ναι ο χειμεριν?? θ?λαμο?, ?χων τα ν?τα στραμμ?να προ? βορρ?ν και προ? δυσμ??, συνεχ?μενο? με ?λλον βοριν?ν θαλαμ?σκον ?στι? να ε?ναι συγχρ?νω? δ?μα και λιακωτ?ν και υπερ?ον.

Κατασκευασμ?νο? με πλ?νθου?, με ξυλοτο?χου?, στεγασμ?νο? με ξ?λα και με κερ?μου?, αφ?τνωτο?, ευ?λιο?, αθ?ρμαστο?, ευ?νεμο?, σχεδ?ν υπα?θριο?, με μ?νον υψηλ?ν το πλατ? παρ?θυρον το απ?δον ει? ?λον τον ρυθμ?ντου κτιρ?ου και χ?ριν πολυτελε?α? με πηχια?α ?αλον για να απολα?η τι? ?ρθιο? ει? τα βασ?λεια του βορρ?, την μεγ?λην θ?αν και την μεγ?λην π?λην. Τοια?τη θα ?το χωρ?? να παραβ? την ενδεκ?την εντολ?, η μ?νη φιλοκτημοσ?νη μου και η μ?νη μου πλεονεξ?α?. Ευχαριστ?.

?

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Τε?χο? 2/94 – Εισ?γηση στην ημερ?δα με?θ?μα ?Ανθρ?πινε? λειτουργ?ε? σε σ?γχρονα σπ?τια? Μ?ιο? 1993.