Κυβερνοπ?λεμο?-Cyber War

Εισαγωγ?

????????????Η εμφ?νιση (δεκαετ?α ’90) σεναρ?ων κινδ?νου που αφορο?σαν σε μεμο-νωμ?να επεισ?δια παραβ?αση? πληροφοριακ?ν συστημ?των απ? ανεξ?ρ-τητα ?τομα ? ομ?δε? (Hackers), συνδ?θηκε με τη διε?σδυση των ψηφιακ?ν τεχνολογι?ν σε κρατικ??, στρατιωτικ??, εταιρικ?? και προσωπικ?? υποδομ?? και δραστηρι?τητε?.

???????????Με την π?ροδο του χρ?νου η επικινδυν?τητα των πιθαν?ν συνεπει?ν αναβαθμ?στηκε μετατρ?ποντα? τα απλ? σεν?ρια σε σεν?ρια τρ?μου καθ?? οι απλ?? επιθ?σει? διε?σδυση? σε δ?κτυα εξελ?χθηκαν σε κανονικ? π?λεμο (κυβερνοπ?λεμο) μεταλλ?σσοντα? το πεδ?ο του Κυβερνοχ?ρου σε πεδ?ο ?μ?χη?? για οργανωμ?νε? ομ?δε? (anonymous, κλπ), εγκληματικ??/ τρομοκρα-τικ?? οργαν?σει? αλλ? και κρ?τη.

???????????Ποιε? οι πιθαν?? συν?πειε? στην περ?πτωση που χ?κερ? (με ? χωρ?? κρα-τικ? υποστ?ριξη), επιτεθο?ν μ?σω του Κυβερνοχ?ρου;

????????????-Διακ?ψουν την παροχ? ρε?ματο?, φυσικο? αερ?ου και ?δατο? σε ολ?κληρε? περιοχ?? και π?λει?;

???????????-Παραλ?σουν το τραπεζικ? σ?στημα (Web Banking, λειτουργ?α ΑΤΜ, κλπ) σε μια χ?ρα;

???????????-Θ?σουν εκτ?? επιχειρησιακ?? λειτουργ?α??αεροδρ?μια, λιμ?νια, νοσοκομε?α, διυλιστ?ρια πετρελα?ου και εργοστ?σια;

???????????-Αποκτ?σουν πρ?σβαση σε συστ?ματα ελ?γχου συμβατικ?ν ? ακ?μα και ?πλων μαζικ?? καταστροφ?? (πυρηνικ?, χημικ?? ουσ?ε?);

???????????Τα παραπ?νω σεν?ρια λαμβ?νουν σ?ρκα και οστ? τι? ημ?ρε? μα? ξεπερν?ντα? τον απλ? βανδαλισμ? ?την εγκληματικ? κερδοσκοπ?α ακ?μη και την κατασκοπε?α για να συμπεριλ?βει το ε?δο? τη? φυσικ?? διαταραχ?? και καταστροφ?? που κ?ποτε ?ταν δυνατ?ν να επιτευχθε? μ?νο με στρατιωτικ?? επιθ?σει? και τρομοκρατικ?? δολιοφθορ??, δημιουργ?ντα? ταυτ?χρονα μια ν?α πραγματικ?τητα εν?? πολ?μου ο οπο?ο??διεξ?γεται συνεχ?? (24-7-365)?στο πεδ?ο του κυβερνοχ?ρου ξεφε?γοντα? απ? το στ?διο τη? επιστημονικ?? φαντασ?α? και τι? ασκ?σει? των πολεμικ?ν παιγν?ων των επιτελε?ων.

???????????Για μια χ?ρα, οι πιθαν?? επιπτ?σει? των επιχειρ?σεων στον Κυβερνο-χ?ρο (Κυβερνοεπιθ?σεων) ε?ναι σοβαρ??, με ?να τερ?στιο ε?ρο? που ξεκιν?ει απ? τη διατ?ραξη τη? καθημεριν?τητα? των πολιτ?ν τη? μ?χρι την υπον?-μευση τη? κυριαρχ?α? τη?.

?Ιστορ?α του Κυβερνοπολ?μου

????????????Ιστορικ? ο ?ρο? “κυβερνοπ?λεμο?” ?χει αναφερθε? ?σω? για πρ?τη φορ? στo βιβλ?ο του Thomas Rid, ?Η ?νοδο? των μηχαν?ν?[1] εν? παρουσι?-στηκε για πρ?τη φορ? (1987) σε ?ρθρο του περιοδικο? Omni περιγρ?φοντα? του? μελλοντικο?? πολ?μου? με γιγαντια?α ρομπ?τ, αυτ?νομα ιπτ?μενα οχ?-ματα και συστ?ματα ?πλων.

Η πρωτ?τυπη ιδ?α εν?? ρομποτικο? κυβερνοπολ?μου ?πω? αυτ?? τη? γνωστ?? ταιν?α? του Schwarzenegger “Terminator”, λ?γω τη? μη πρακτικ?? εφαρμογ?? τη?, γρ?γορα?εγκαταλε?φθηκε και αντικαταστ?θηκε απ? την ιδ?α[2] τη? χρησιμοπο?ηση? χ?κερ στο πλα?σιο των στρατιωτικ?ν επιχειρ?σεων ?χι μ?νο για αναγν?ριση και κατασκοπε?α στα εχθρικ? συστ?ματα, αλλ? και για την επ?θεση και τη διατ?ραξη των ψηφιακ?ν συστημ?των που χρησιμοποιε? ο αντ?παλο? για διο?κηση και ?λεγχο.

Η παραπ?νω προοπτικ? γρ?γορα προσαρμ?στηκε στην πραγματικ?-τητα η οπο?α θ?λει του? χ?κερ να μην περιορ?ζουν τι? επιθ?σει? του? μ?νο σε στρατιωτικο?? υπολογιστ??[3], αλλ? να μπορο?ν να επιτεθο?ν στα ψηφιακ? και αυτοματοποιημ?να συστ?ματα των κρ?σιμων υποδομ?ν?του αντιπ?λου, με δυνητικ? καταστροφικ?? συν?πειε? για του? πολ?τε?.

Πιθαν?? αυτ? τη μορφ? του? και αυτ?ν τον ορισμ? του κυβερνο-πολ?μου?ε?χε υπ?ψη του ο πρ?εδρο? Bill Clinton το 2001 ?ταν σε ομιλ?α του[4] προειδοπο?ησε για την κρισιμ?τητα των κυβερνοεπιθ?σεων σε ψηφιακ? συστ?-ματα.

Οι Clarke και?Knake[5] χρησιμοποιο?ν τον ?ρο ?κυβερνοπ?λεμο?? με στ?χο να περιγρ?ψουν εκε?νε? τι? ?...πρ?ξει?(εν?ργειε?) εν?? κρ?του?-?θνου? για να διεισδ?σει σε υπολογιστ?? ? δ?κτυα ?λλου ?θνου? με σκοπ? να προκαλ?σουν βλ?βη ? διαταραχ?...?. Ο ορισμ?? αυτ?? περιλαμβ?νει κατ? προσ?γγιση τα ?δια πρ?γματα που ?χουμε εντοπ?σει ω? “πρ?ξει?(εν?ργειε?) πολ?μου-acts of war”, με την διαφορ? ?τι σε αυτ? την περ?πτωση εκτελο?νται με ψηφιακ? μ?σα ?χοντα? τη δυνατ?τητα να ξεπερνο?ν τα σ?νορα του εικονι-κο? κ?σμου (κυβερνοχ?ρο?) και να ?χουν πραγματικ?? συν?πειε? στον φυσικ? κ?σμο.

?Απειλ?

? Σε ?να ?ναρχο σ?στημα ?πω? ο Κυβερνοχ?ρο?, οι δρ?στε? οι οπο?οι επιδ?δονται σε παρ?νομε? δραστηρι?τητε?, ομαδοποιο?νται κυρ?ω? με β?ση το σκοπ? για τον οπο?ο δραστηριοποιο?νται, ?πω? παρακ?τω (αυξαν?μενο επ?πεδο απειλ??):

·???????????Μεμονωμ?νοι Χ?κερ?-Κρ?κερ?.

·???????????Ακτιβιστ??-Χ?κερ.

·???????????Εσωτερικο? δρ?στε? χωρ?? πρ?θεση.

·???????????Ομ?δε? Χ?κερ?-Κρ?κερ?.

·???????????Δρ?στε? βιομηχανικ?? κατασκοπ?α?.

·???????????Οργανωμ?νο ?γκλημα.

·???????????Φυσικ?? και περιβαλλοντολογικ?? επιθ?σει?.

·???????????Τρομοκρατικ?? οργαν?σει?.

·???????????Εσωτερικο? δρ?στε? και Εξωτερικο? συνεργ?τε? /σ?μβουλοι με πρ?θεση.

·???????????Χ?ρε?.

?Σκοπ?? των επιχειρ?σεων στον Κυβερνοχ?ρο

? Οι επιχειρ?σει? στον Κυβερνοχ?ρο διεξ?γονται για την επ?τευξη κ?ποιου συγκεκριμ?νου σκοπο?:

?Εκμετ?λλευση (Exploitation): Βασικ?? στ?χο? ε?ναι η υποκλοπ? πληρο-φορι?ν απ? το στ?χο ? τι? πηγ?? πληροφορι?ν που ε?ναι συνδεδεμ?νε? με αυτ?ν.

?

Παραπλ?νηση (deception): Ο δρ?στη? επιτρ?πει στο στ?χο του να εξακολουθε? να λειτουργε?, αλλ? παραποιε? τι? πληροφορ?ε? τι? οπο?ε? αυτ?? συλλ?γει, αναλ?ει ? παρ?γει, στοχε?οντα? ουσιαστικ? στο σ?στημα λ?ψη? αποφ?σεων του αντιπ?λου.

?Καταστροφ? (destruction): Ο επιτιθ?μενο?, καθιστ? αδ?νατη τη λειτουργ?α του στ?χου, καταστρ?φοντα? τον ?διο ? τα συστ?ματα υποστ?ριξη? που ε?ναι απαρα?τητα για τη λειτουργ?α του.?Στην περ?πτωση αυτ? πρωταρ-χικ?? στ?χο? δεν ε?ναι τα πληροφοριακ? συστ?ματα του αντιπ?λου, αλλ? η κρ?σιμη υποδομ? του.?

?Διακοπ? λειτουργ?α? ? εξουδετ?ρωση: Ο επιτιθ?μενο? δεν καταστρ?φει το στ?χο αλλ? τον θ?τει εκτ?? λειτουργ?α? ? τον καθιστ? αναξι?πιστο για κ?ποια χρονικ? περ?οδο, απαγορε?οντα? στου? ν?μιμου? χρ?στε? την εξυπηρ?τησ? του? ? την πρ?σβαση σε πηγ?? πληροφορι?ν.

Μ?θοδοι Πρ?σβαση? στο σ?στημα-Στ?χο

? Προ?π?θεση για την εκδ?λωση μια? Κυβερνοεπ?θεση? ε?ναι η αποκατ?-σταση ηλεκτρονικ?? επαφ?? του δρ?στη με το σ?στημα – στ?χο η οπο?α προ?ποθ?τει τη:

·?Διασ?νδεση (?μεσα ? ?μμεσα) του συστ?ματο? με τον κυβερ-νοχ?ρο-διαδ?κτυο.

·??Φυσικ? πρ?σβαση στο σ?στημα στην περ?πτωση μη σ?νδεση? με τον κυβερνοχ?ρο-διαδ?κτυο.

·???μμεση πρ?σβαση στο σ?στημα-στ?χο μ?σω τη? αλυσ?δα? σ?νταξη? προγραμμ?των ? αποκατ?σταση? βλαβ?ν ? τη? αλυσ?δα? των ανταλλακτικ?ν του συστ?ματο?.

?Μ?σα εκδ?λωση? Κυβερνοεπιθ?σεων-Κυβερνο?πλα

??????????Υπ?ρχουν αρκετ? μ?σα γνωστ? και ω? Κυβερνο?πλα (Cyber weapons) τα οπο?α μια οντ?τητα (χ?ρα, οργ?νωση, κλπ) θα μπορο?σε να χρησιμοποι?σει για την εκδ?λωση Κυβερνοεπιθ?σεων:

·????Υπολογιστ??: Βασικ? εργαλε?ο-μ?σο (?πλο) εκδ?λωση? κυβερνο-επιθ?σεων, ο οπο?ο? καταρχ?ν χρησιμοποιε?ται ω? μ?σο παραγωγ?? κυβερνο-?πλων (λογισμικ?) καθ?? και ω? φορ?α?-πλατφ?ρμα? τη? επ?θεση?.

·????Λογισμικ?: Κακ?βουλα προγρ?μματα (ιο?, τρωικ? ?λογα, ψηφιακ? σκουλ?κια, λογισμικ? κατασκοπε?α? κλπ) που ?χουν σκοπ? να προβ?λουν την εμπιστευτικ?τητα, ακεραι?τητα ? την διαθεσιμ?τητα εν?? πλη-ροφοριακο? συστ?ματο?.

·?????Φυσικ? ?πλα: Εν?ργειε?/?πλα η χρ?ση των οπο?ων γ?νεται στον φυσικ? χ?ρο με στ?χο την αποδιοργ?νωση-διακοπ? των λειτουργι?ν/ υπηρεσι?ν τη? πληροφοριακ?? υποδομ?? στ?χου, ,αυτ? μπορε? να ε?ναι:

-???πλα εκδ?λωση? συμβατικ?? φυσικ?? επ?θεση?.

-???πλα εκδ?λωση? φυσικ?? ηλεκτρονικ??/ψηφιακ?? επ?θε-ση?.

·????Ψυχολογικ? ?πλα: Οι Ψυχολογικ?? επιχειρ?σει? καθ?? και οι επιχειρ?σει? Επηρεασμο? αποτελο?ν αναπ?σπαστο κομμ?τι των Πληροφο-ριακ?ν επιχειρ?σεων και οι επιχειρ?σει? Κυβερνοχ?ρου συνδρ?μουν σε αυτ?? ?ποτε απαιτηθε? κυρ?ω? βοηθ?ντα? την διεξαγωγ? του? στο πεδ?ο του Κυβερνοχ?ρου. Υπ?ρχουν ?μω? περιπτ?σει? κατ? τι? οπο?ε? χρησιμο-ποιο?νται απ? τι? επιχειρ?σει? Κυβερνοχ?ρου διαδικασ?ε? των ψυχολογικ?ν επιχειρ?σεων κυρ?ω? για λ?γου? συλλογ?? πληροφορι?ν ενδιαφ?ροντο? του? (phishing).

?

Τακτικ?? Επιχειρ?σεων στον Κυβερνοχ?ρο

???????????Οι βασικ?? τακτικ?? οι οπο?ε? δ?ναται να χρησιμοποιηθο?ν κατ? την δι?ρκεια των επιχειρ?σεων στον Κυβερνοχ?ρο ε?ναι οι ακ?λουθε?:

????????????Καταστροφ? του συστ?ματο? στ?χου: Με την ψηφιακ? ? φυσικ? καταστροφ? του συστ?ματο? στ?χου ο επιτιθ?μενο? καταφ?ρνει να σταμα-τ?σει τι? υπηρεσ?ε? που παρ?χει το συγκεκριμ?νο σ?στημα.

????????????Παραπο?ηση/Μετατροπ? Δεδομ?νων: Aποσκοπε? στην κακ?βουλη μετατροπ? δηλ. παραπο?ηση των δεδομ?νων/πληροφορι?ν τα οπο?α εισ?γονται, βρ?σκονται εντ??, ? εξ?γονται σε ?να πληροφοριακ? σ?στημα με αποτ?λεσμα οι ν?μιμοι χρ?στε? (?τομα ? μηχαν??) να λαμβ?νουν σημαντικ?? αποφ?σει? βασιζ?μενοι σε κακ?βουλα αλλοιωμ?νη πληροφορ?α.

?????????????ρνηση Υπηρεσι?ν (Denial-of-Service,DoS): ?χει ω? σκοπ? την μερικ? ? ολικ? αποστ?ρηση-τ?σο σε ποι?τητα ?σο και σε χρονικ? δι?ρκεια-των ν?μιμων χρηστ?ν απ? τι? υπηρεσ?ε? (services) τι? οπο?ε? του? προσφ?ρει ?να πληροφοριακ? σ?στημα.

???????????Κατασκοπε?α: Ο αντ?παλο? κ?νοντα? την χρ?ση πληροφοριακ?ν δυνατοτ?των, κεκαλλυμ?να και χωρ?? νομιμοπο?ηση κερδ?ζει πρ?σβαση σε μεγ?λε? ποσ?τητε? ψηφιακ?ν και επικοινωνιακ?ν δεδομ?νων. Με την εμφ?νιση δε των κοινωνικ?ν δικτ?ων αλλ? και την αν?πτυξη τη? επικοινων?α? μ?σω διαδικτ?ου ?χει επεκταθε? και στην κατ?-σκοπε?α/παρακολο?θηση και των ?διων των χρηστ?ν.??????????????

???????????Προπαγ?νδα (Propaganda): Το διαδ?κτυο ω? βασικ? πλ?ον μ?σο ενημ?ρωση?, μπορε? πολ? ε?κολα να αποτελ?σει με τη χρ?ση κατ?λληλων πληροφοριακ?ν τεχνικ?ν μ?σο προπαγ?νδα? καθ?σον η προστασ?α που παρ?χει στον χρ?στη η ανωνυμ?α, διευκολ?νει αυτ? τη δραστηρι?τητα.

?Επεισ?δια

???????????????????Η σ?γχρονη οπτικ? των επιχειρ?σεων κυβερνοχ?ρου σε συνδυασμ? με την αυξαν?μενη εξ?ρτηση των κρατ?ν απ? την πληροφοριακ? του? υποδομ? απαιτε? την υιοθ?τηση μοντ?λων δρ?ση? τα οπο?α να ενσωμα-τ?νουν τ?τοιου ε?δου? επιχειρ?σει? στην ?λη στρατηγικ? στρατιωτικ?? ισχ?ο? των κρατ?ν.

????????????????Παραδε?γματα πρ?των βημ?των προ? αυτ? τη κατε?θυνση αποτελο?ν:

???????????????????????Πρ?το? Τσετσενικ?? π?λεμο? (1994)

??????????????????Τσετσ?νοι αυτονομιστ?? χρησιμοποιο?σαν το διαδ?κτυο σαν εργαλε?ο για προπαγ?νδα.

???????????????????????Δε?τερο? Τσετσενικ?? π?λεμο? (1999-2000)

??????????????????Ρ?σοι αξιωματο?χοι κατηγορ?θηκαν για διε?σδυση στι? Τσετσενικ?? ιστοσελ?δε? κλιμακ?νοντα? με αυτ? τον τρ?πο τη σ?γκρουση στο Κυβερνοχ?ρο.

???????????????????????Π?λεμο? Κοσσ?βου (1999)

??????????????????Οι υποδομ?? διαδικτ?ου (internet) του ΝΑΤΟ, ΗΠΑ και Βρεταν?α? δ?χθηκαν κυβερνοεπιθ?σει?.

???????????????????????Εσθον?α (2007)- Web War I (WWI)

??????????????????Προσβολ? του συν?λου των ψηφιακ?ν υποδομ?ν τη? χ?ρα? απ? κυβερνοεπιθ?σει? με αποτ?λεσμα τη δι?λυση τη? πληροφοριακ?? τη? υποδομ?? για μεγ?λο χρονικ? δι?στημα χωρ?? να συνοδε?ονται ?μω? απ? αντ?στοιχη π?εση απ? συμβατικ?? επιχειρ?σει?.

???????????????????????Γεωργ?α (2008)

??????????????????Ο πρ?το? πραγματικ?? υβριδικ?? π?λεμο? στον οπο?ο συνδυ?-στηκαν συμβατικ?? στρατιωτικ?? δυν?μει? (ρωσικ?? ?νοπλε? δυν?μει?) και δυν?μει? κυβερνοπολεμιστ?ν-χ?κερ, με αποτ?λεσμα σ?νθετε? πληροφο-ριακ?? επιχειρ?σει?.

???????????????????????Υπ?θεση Stuxnet (2010)

???????????????????????Στοχευμ?νη κυβερνοεπ?θεση μ?σω κακ?βουλου λογισμικο? με στ?χο το πυρηνικ? πρ?γραμμα του Ιρ?ν.

?Τι δεν ε?ναι ο Κυβερνοπ?λεμο?

?Δεν ε?ναι Κυβερνοκατασκοπε?α, καθ?? η υποκλοπ? πληροφορ?ων ε?ναι μ?νο ?να μ?ρο? του.

Δεν ε?ναι κυβερνο?γκλημα καθ?? δεν ?χει προσανατολισμ? οικονομικο??κ?ρδου?, ?σχετα αν τα κρ?τη χρησιμοποιο?ν συχν? λ?γω οργ?νωση? και γν?σεων, εγκληματικ?? ομ?δε? για τι? επιχειρ?σει? του?.

Δεν θεωρε?ται Πληροφοριακ?? Π?λεμο?, αν και τελευτα?α υπ?ρχει τ?ση ενσωμ?τωση? των επιχειρ?σεων κυβερνοχ?ρου στι? Πληροφοριακ?? επιχειρ?-σει?.

?Κυβερνοειρ?νη

???????????????????Η ?νοδο? τη? καταστροφικ?? πιθαν?τητα? του κυβερνοπολ?μου, θ?τει τον προβληματισμ? του τρ?που αποφυγ?? μια? ατελε?ωτη?, ευρ?ω? διαδεδομ?νη? ψηφιακ?? σ?γκρουση?.

??????????????????Ω? πρ?το β?μα θα μπορο?σαμε να υποθ?σουμε ?τι η αυξημ?νη κυβερνοασφ?λεια ? κυβερνο?μυνα θα αποτελο?σε λ?ση, ωστ?σο η επ?θεση ?χει π?ντα το πλεον?κτημα ιδια?τερα ?ταν αυτ? υποστηρ?ζεται απ? κρατικ?? δομ?? και στοχε?ει κρ?σιμε? υποδομ?? του αντιπ?λου.

??????????????????Συμπληρωματικ?? λ?σει? θα ?ταν:

??????????????????Η αποτροπ? η οπο?α μπορε? να εκδηλωθε? ε?τε με διπλωματικ?, οικονομικ? ? και στρατιωτικ? μ?σα.

??????????????Συνθ?κε? και Συμφων?ε? οι οπο?ε? μπορο?ν να θεσπ?σουν καν?νε? και πλα?σια συνεργασ?α?, περιορισμο? κυβερνοεπιθ?σεων και διασπορ?? κυβερνο?πλων.

?Επ?λογο??

???????????Το πεδ?ο του Κυβερνοχ?ρου λ?γω των ιδιαιτεροτ?των που παρουσι?ζει αλλ? και λ?γω τη? αυξαν?μενη? εξ?ρτηση? των κρατικ?ν υποδομ?ν απ? αυτ? αποτελε? ?δη και θα συνεχ?σει να αποτελε? ?να πεδ?ο ευρε?α? αντιπαραθ?σεω? μεταξ? κρατ?ν εφ?μιλλο με τα υπ?λοιπα πεδ?α (Ξηρ?, Θ?λασσα, Α?ρα?, Δι?στημα).

???????????Ο Κυβερνοπ?λεμο? και οι επιχειρ?σει? Κυβερνοχ?ρου ω? επιλογ? αποτ?πωση? τη? ισχ?ο? εν?? κρ?του? και ?ρα κατ? την ρ?ση του Carl von Clausewitz ω? ?να μ?σο τη? συν?χιση? τη? πολιτικ?? με σκοπ? την επιβολ? τη? θ?ληση? εν?? κρ?του? σε ?να ?λλο μπορε? υπ? συγκεκριμ?νε? συνθ?κε? να αποτελ?σει στρατηγικ? επιλογ?, λ?ση αν?γκη? ? πολλαπλασιαστ? ισχ?ο?.??

???????????Ο Clausewitz, με τη διορατικ?τητα και την αναλυτικ? του σκ?ψη, δι?βλεψε ?τι ?κ?θε εποχ? ?χει το δικ? τη? ε?δο? πολ?μου, του? δικο?? τη? περιορισμο?? και τι? δικ?? τη? ιδια?τερε? προκαταλ?ψει??.?Η εποχ? μα?, η εποχ? τη? πληροφορικ?? και τη? πληροφορ?α?, δεν εξαιρε?ται, ?χει το δικ? τη? π?λεμο, τον Κυβερνοπ?λεμο ο οπο?ο? αποτελε? τμ?μα του ευρ?τερου πληροφοριακο? πολ?μου.

?

[1] https://ridt.co/machines/

[2] CyberWar is Coming (John Arquilla and David Ronfeldt)

??https://www.rand.org/pubs/reprints/RP223.html

[3] An Exploration of Cyberspace Security R&D Investment Strategies for DARPA (Robert H. Anderson, Anthony?

?C. Hearn)

?https://www.rand.org/pubs/monograph_reports/MR797.html

[4] ?…σ?μερα, τα κρ?σιμα συστ?ματα μα?, απ? τι? δομ?? παραγωγ??, ελ?γχου και διανομ?? ενεργε?α? ?ω? τον ?λεγχο ενα?ρια? κυκλοφορ?α?, συνδ?ονται και λειτουργο?ν με ηλεκτρονικο?? υπολογιστ??…?, και ?τι κ?ποιο? ?...μπορε? να καθ?σει σε ?ναν υπολογιστ?, να διεισδ?σει σε ?ναν ?λλον υπολογιστ? παραλ?οντα? μια εταιρε?α, μια π?λη ? μια κυβ?ρνηση...?.

https://www.govinfo.gov/content/pkg/PPP-2000-book1/html/PPP-2000-book1-doc-pg13-2.htm

[5] Richard Clarke: Σ?μβουλο? εθνικ?? ασφ?λεια? στου? προ?δρου? Μπου?, Κλ?ντον και Μπου?. Βιβλ?ο ?Cyber War-The next threat to National Security and what to do about it”??

Robert Knake: Σ?μβουλο? επ? θεμ?των Κυβερνοασφ?λεια? (Cyber Security) του Πρ?εδρου Obama.