Βρικ?λακε? του καπιταλισμο?

Author: Ανδρ?α? Γιακουμακ?το?

Η κλασικ? πια φρ?ση ?form follows finance? δεν ε?ναι μ?νο ?να σ?νθημα αλλ? και τ?τλο? βιβλ?ων και μελετ?ν για τη σχ?ση αν?μεσα στην αρχιτεκτονικ?, την πολεοδομ?α και τον σ?γχρονο χρηματοπιστωτικ? καπιταλισμ? των τελευτα?ων δεκαετι?ν. Το ν?ο βιβλ?ο του Καναδο? καθηγητ? αρχιτεκτονικ?? Matthew Soules,?Icebergs, Zombies, and the Ultra Thin. Architecture and Capitalism in the Twenty-First Century?(Princeton Architectural Press, Ν?α Υ?ρκη 2021) γνωρ?ζει διεθν? επιτυχ?α, καθ?? επιχειρε? μια ακ?μη αν?γνωση, με αντ?στοιχου? ?ρου?, των συνθηκ?ν διαμ?ρφωση? του δομημ?νου περιβ?λλοντο?.?

Τι ε?ναι τα ?παγ?βουνα?; Εντυπωσιακ?? κατασκευ?? πολ? βαθι? μ?σα στη γη, καθ?? ?χουν εξαντλ?σει ?λε? τι? δυνατ?τητε? εκμετ?λλευση? του επιτρεπ?μενου ?ψου?. Τα ?ζ?μπι? ε?ναι τα ακ?νητα που δεν κατοικο?νται ? ?στω ενοικι?ζονται, αλλ? αποτελο?ν ?συλλεκτικ? ε?δο?? για να καταλ?γουν εν?οτε –μεταφορικ? ? κυριολεκτικ?– να φιλοξενο?ν κροκ?δειλου?. Οι οπο?οι βρ?θηκαν στι? πισ?νε? συγκροτ?ματο? κατοικι?ν στη Φλ?ριδα, ?πω? φα?νεται στην ταιν?α ?The Big Short? (?Το μεγ?λο σορτ?ρισμα?, 2015) βασισμ?νη στο βιβλ?ο του οικονομολ?γου Michael Lewis, με θ?μα κερδοσκοπικ?? πρακτικ?? που οδ?γησαν το 2008 στο κραχ των Lehman Brothers. Και οι ?Ultra Thin?; Τα ψιλ?λιγνα σαν μολ?βια κτ?ρια-ουρανοξ?στε? στα μεγ?λα κ?ντρα των π?λεων (Ν?α Υ?ρκη, Μα??μι, Λονδ?νο, Σαν Φρανσ?σκο) που επ?ση? δεν εξυπηρετο?ν οικιστικ?? αν?γκε? αλλ? ε?ναι εξαιρετικ? κερδοφ?ρα, καθ?? οι δι?σημοι ιδιοκτ?τε? του? μετατρ?πονται σε μαγν?τε? για ?λλου? επενδυτ?? με αντ?στοιχε? φιλοδοξ?ε?. Οι περιοχ?? στι? οπο?ε? τοποθετο?νται αυτ? τα μνημε?α απληστ?α? (για παρ?δειγμα το Μανχ?ταν στο οπο?ο υπ?ρχει μεγ?λη αν?γκη για προσιτ? στ?γαση) μετατρ?πονται ?τσι, σ?μφωνα με τον ορισμ? του Soules, σε αποστειρωμ?να απ? ζω? γκ?τα των ?ultra-high net worth individuals? (ατ?μων εξαιρετικ? υψηλ?? οικονομικ?? αξ?α?).

Το βιβλ?ο του Soules, με πλο?σια εικονογρ?φηση, αποκαλ?πτει του? τρ?που? με του? οπο?ου? η αρχιτεκτονικ? και η πολεοδομ?α μετατρ?πονται σε χρηματοπιστωτικ? φαιν?μενα και σε επενδυτικ? εργαλε?α, καθ?? και τη μετατροπ? τη? ακ?νητη? περιουσ?α? σε αφηρημ?νο και παγκοσμιοποιημ?νο κερδοσκοπικ? παιχν?δι. Μια πρακτικ? που καθορ?ζει ?χι μ?νο τη δομ? του οικιστικο? περιβ?λλοντο? αλλ? και την ?διε? τι? μορφ?? τη? αρχιτεκτονικ??, οδηγ?ντα? (υποχρε?νοντα?) του? αρχιτ?κτονε? στην αναζ?τηση μια? ?λο και πιο ?πρωτ?τυπη?? και εξεζητημ?νη? μορφοπλασ?α?, ?τσι ?στε να διαμορφ?νεται αυτ? που γνωρ?ζουμε ω? το φαιν?μενο του ακατ?σχετου αρχιτεκτονικο? εκλεκτικισμο? τη? εποχ?? μα?.

Τα ζητ?ματα αυτ? δεν αφορο?ν μ?νο το καπιταλιστικ? προπ?ργιο των ΗΠΑ αλλ? και την Ευρ?πη, ?πω? ο Soules μα? θυμ?ζει: παρ?δειγμα η ισπανικ? φο?σκα του 2008, ?ταν το κρ?το? μετ?τρεψε τη δημ?σια περιουσ?α σε οικ?πεδα προ? π?ληση, γεγον?? που οδ?γησε στην κερδοσκοπικ? υλοπο?ηση εκατομμυρ?ων κατοικι?ν, με αξ?α των στεγαστικ?ν δανε?ων (?λων με κρατικ? εγγ?ηση) ?ση με το ακαθ?ριστο εγχ?ριο προ??ν τη? χ?ρα?. ?ταν ?σκασε η φο?σκα και τα στεγαστικ? δ?νεια οδηγ?θηκαν στη χρεωκοπ?α, ολ?κληρη η οικονομ?α τη? Ισπαν?α? κατ?ρρευσε και οι κατοικ?ε? παρ?μειναν κεν??. Και στην Ελλ?δα; Τα παραπ?νω δεν μπορο?ν να προσληφθο?ν ω? γενικ? κριτικ? για τα ψηλ? κτ?ρια, που με κατ?λληλη χωροθ?τηση και σχεδιασμ? μπορο?ν να ικανοποι?σουν λειτουργικ? αλλ? και περιβαλλοντικ? αιτ?ματα του ελληνικο? αστικο? χ?ρου. Ωστ?σο, η κατοχ? ? η κατασκευ? (ημιτελ?? ? ολοκληρωμ?νη) οικοδομ?ν σε ?λη την επικρ?τεια που δεν ανταποκρ?νονται στον σκοπ? του?, δηλαδ? στη κατο?κηση, αποτελε? διαδεδομ?νο φαιν?μενο ?χι μ?νο μειωμ?νη? ηθικ?? ω? προ? τι? συλλογικ?? αν?γκε? και τη ζω? των π?λεων και των οικισμ?ν, αλλ? και βιασμ? (ατ?μωση, σ?μφωνα με την πικιωνικ? ορολογ?α) τη? φ?ση? και του περιβ?λλοντο?.??

Rafael Vi?oly, 432 Park Avenue, Ν?α Υ?ρκη

ShoP Architects, π?ργο? κατοικι?ν στο Μανχ?ταν (111ο? – 57ο? δρ?μο?).